با طنز و کاریکاتور شوخی نکنید!
این روزها با تعیین نرخ بالای 25 ضربه شلاق برای یک کاریکاتور، دوباره بحث شیرین محدوده فعالیت طنز و کاریکاتور وارد فضای ادبیات تعلیمی و تادیبی معاصر شده است!بی شک" محمود شکرایه"کاریکاتوریست اراکی وقتی در مورد انتقال یک تیم فوتبال تهرانی به اراک کاریکاتوری از نماینده شهرشان (احمد لطفی آشتیانی)را برای نشریه محلی" نامه امیر" کشیده بود، به مخیله اش هم خطور نمی کرد که برای چنین کار ساده ای، به تحمل 25 ضربه شلاق محکوم شودو چنین موج خبری درخبرگزاری ها و نشریات داخلی و خارجی ایجاد کند. این،اولین حضور یکی از اهالی طنز و کاریکاتور در مقابل دیوان قضا نیست.در این چند ده ساله بوده اند کسانی که به خاطر نگارش طنز و یا رسم کاریکاتور محکوم شده اند و نشریاتی که به همین دلیل حکم تعطیل گرفته اند.ولی آن چه این مورد را از نمونه های پیش متمایز می کند،مشکل مدعی با هنری به نام"کاریکاتور"است.یعنی موضوع کاریکاتور مورد اعتراض نیست،بلکه رسم کاریکاتور اصولاً و از اساس عملی مجرمانه تلقی می شود و مستوجب شلاق است!این امر به نظرم پیامد روندی است که طنز و کاریکاتور در طی یکی دو دهه اخیر طی کرده و به اینجا رسیده است.طنز و کاریکاتور در گذر از تجربه سالهای میانی دهه 60 و دو کلمه حرف حساب گل آقا، در طی زمان به ترسیم محدوده ای برای کار وفعالیت دست زد.محدوده ای که در آن،اخلاقیات و مقدسات و متعلقات این دو، خط قرمز تلقی می شد .با این حال دایره فعالیت چندان تنگ نبود که جامعه نگاه و نظر و دغدغه های خود را در طنز های نوشتاری و ترسیمی نبیند وآثار طنز پا به پای دغدغه های ذهنی،فکری،فرهنگی و اقتصادی مخاطب پیش نرود.به مرور از سالهای پایانی دهه 70 تغییر در شکل بندی های فکری و سیاسی گریبان طنز را نیز گرفت . برخی موقعیت نشناسی ها نیز آستانه تحمل را پایین آورد و این امر،طنز را دچار مشکل مضاعف کرد.به مرور دایره خط قرمزها تنگ تر شد و علاوه بر اخلاقیات و مقدسات،عرصه سیاست را نیز شامل شد.کم کم از بعضی شنیدیم که:"رسم چهره بعضی مسئولین(غیر روحانی)جرم است."البته فضای ذهنی چنان آماده!نبود که این ادعا به مرحله اجرا نیز دربیاید!با این حال در سالیان اخیر دست اندرکاران طنز نوشتاری و ترسیمی همواره کوشیده اند در رسانه های رسمی روزنه هایی برای فعالیت پیدا کنند و طنز،این لازمه حیات اجتماعی بشر را زنده نگاه دارند. عقل و تدبیر می گوید که حکم کاریکاتوریست اراکی به هزار و یک دلیل اجرا نمی شود .کافی است در طی مدتی که از اعلام این خبر می گذرد به انبوه اعتراضهای طنز آمیز و جدی رسانه ها و افراد جدا از جهت گیری های فکری و سیاسی نگاه کنید و بازتاب این حکم را در رسانه های معتبر خارجی ببینید تا به صحت این مدعا شک نکنید.اما نفس صدور چنین حکمی نشان می دهد که تنگ نظری در برابر طنز و کاریکاتور(حتی در یک سطح محدود و محلی) می تواند به مدد ارتباطات نوین و رسانه ها تا کجاها برود و چه تصویری را از سعه صدر برخی مسئولین ما مردم شوخ طبع و طناز ایران پیش روی جهانیان همیشه متعجب و حیران بسازد! در هر حال تجربه ثابت کرده است که با طنز و کاریکاتور زیاد نباید شوخی کرد.باشد که مسئولین ما هم از این تجربه درس بگیرند!
(انتشار یافته در روزنامه شرق دوشنبه 25 اردیبهشت)